psycholog

Psycholog szkolny Roksana Jankiewicz

——————————————————————————————————————–

Depresja u dzieci i młodzieży. Jak ją rozpoznać i wspierać?

23 lutego obchodziliśmy kolejny Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją. W nawiązaniu do tego dnia zamieszczam artykuł skierowany głównie do rodziców i nauczycieli, mający na celu zwiększenie świadomości na temat depresji.

Coraz więcej dzieci i młodzieży zmaga się z depresją. Narodowy Fundusz Zdrowia podaje, że liczba niepełnoletnich pacjentów leczących się na zaburzenia lękowe oraz depresyjne wzrosła o 120% w ciągu ostatnich lat. Objawy tych zaburzeń są inne u dzieci niż u dorosłych – jak zatem rozpoznać depresję u młodzieży i jak wspierać nastolatków?

Diagnoza depresji u dziecka może być trudna, ze względu na podobieństwo objawów zarówno do zachowań i emocji towarzyszących okresowi dojrzewania, jak i innych zaburzeń takich, jak ADHD czy zaburzeń odżywiania.
Obecnie wiadomo już, że zarówno dzieci spokojne, wycofane, jak i drażliwe, kierowane do specjalistów w związku ze „złym zachowaniem”, mogą cierpieć z powodu depresji. Niezdiagnozowana na czas i nieleczona depresja u młodzieży ma szereg negatywnych skutków.

U jednych i u drugich mogą wystąpić zaburzenia, których następstwem są:

-pogorszenie przystosowania społecznego (brak kontaktu z rówieśnikami),
-trudności w nauce,
-niekiedy zwiększone ryzyko samobójstwa,
-zwiększone ryzyko depresji w przyszłości.

Objawy depresji u dzieci i młodzieży

Depresja nie jest łatwa do rozpoznania, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Objawy mogą być często traktowane jako normalne zmiany emocjonalne i psychologiczne zachodzące wraz z rozwojem dziecka i wkraczaniem w kolejne fazy dorastania. Objawami depresji są najczęściej:

-smutek
-ograniczenie lub rezygnacja z zainteresowań i aktywności, które dotychczas sprawiały radość (anhedonia)
-zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej – spowolnienie lub pobudzenie
-poczucie braku nadziei i sensu życia
-niskie poczucie własnej wartości
-nadmierne poczucie winy
-poczucie bezradności
-nawracające myśli o śmierci i samobójstwie
-spadek energii
-nadmierna męczliwość
-zaburzenia koncentracji uwagi
-wzrost lub spadek apetytu
-wycofanie społeczne
-rozdrażnienie lub złość, napady agresji
-brak koncentracji na codziennych czynnościach w szkole czy w domu.
-zaburzenia snu – bezsenność lub zwiększona potrzeba snu, zmęczenie i niska energia.

Nie u wszystkich dzieci i nastolatków zaobserwujemy powyższe objawy. Wiele z nich wykazuje różne objawy w zależności od czasu i okoliczności. Depresję u młodzieży i nastolatków może zdiagnozować tylko lekarz-psychiatra. Wczesne skierowanie do specjalisty i zapewnienie wsparcia psychologa ma olbrzymi wpływ na skuteczność leczenia. Nauczyciele, tak jak rodzice, mogą na bieżąco obserwować zmiany, jakie zachodzą u uczniów i uczennic – również te negatywne.
W rozpoznaniu depresji u nastolatków ważna jest jednak świadomość, że to zaburzenie może przejawiać się również zupełnie inaczej, poprzez pobudzenie psychoruchowe, nerwowość, nadmiar energii czy poirytowanie połączone z brakiem umiejętności skupienia się. – To chyba najczęstszy kłopot, który mają rodzice czy nauczyciele obserwujący młodego człowieka. W powszechnym przekonaniu w depresji dominuje obraz osoby wycofanej, smutnej, bez energii do życia. Tymczasem u nastolatków wygląda to zupełnie inaczej, co powoduje, że dorośli albo bagatelizują pozostałe objawy albo negują już postawioną diagnozę.

Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży

Przyczyną wystąpienia klinicznej depresji nie jest jakiś pojedynczy czynnik biologiczny czy jedno zewnętrzne zdarzenie. Z pewnością należy brać pod uwagę procesy biochemiczne zachodzące w mózgu, czynniki genetyczne czy wpływ środowiska zewnętrznego.

Na rozwój depresji może mieć wpływ również:

-nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny,
-przemoc w rodzinie,
-przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego członka rodziny lub samego dziecka,
-utrata ukochanej bliskiej osoby spowodowana śmiercią lub np. rozwodem rodziców,
-sytuacje psychicznego, fizycznego lub seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,
-przewlekły konflikt małżeński rodziców,
-zaniedbanie,
-brak zainteresowania,
-wrogość i emocjonalne odrzucenie, nadmierne kontrolowanie przez rodziców,
-obarczanie dziecka zbyt dużą, przerastającą jego możliwości odpowiedzialnością,
-trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny.

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży, podobnie jak w przypadku dorosłych, jest połączeniem psychoterapii z farmakologią. Stosuje się także terapię domową, polegającą na działaniach rodziców, mających na celu wspieranie dziecka i odpowiednią opiekę nad nim.
Jak już wiadomo – aktywność fizyczna jest lekiem na całe zło. Warto zadbać o chociaż 30/45 minut aktywności fizycznej w ciągu dnia. Ćwiczenia fizyczne zwiększają produkcję endorfin, które są hormonami poprawiającymi nastrój. Można również zastosować akupunkturę, masaże czy medytację. Warto zadbać również o sen. Należy spać około 7-8 godzin dziennie, najlepiej w regularnych godzinach, aby nie psuć sobie rytmu dnia. Higiena snu również jest bardzo ważna. Niektóre suplementy ziołowe są również stosowane w leczeniu depresji, takie jak ziele dziurawca. Olejki eteryczne również mogą pozytywnie wpływać na cały organizm. Przykładem jest dziki imbir- jego wdychanie może aktywować receptory serotoniny w mózgu. Może to spowolnić uwalnianie hormonów wywołujących stres. Warto najpierw skonsultować się z lekarzem przed przyjęciem suplementu lub połączeniem suplementu z lekami na receptę, ponieważ niektóre suplementy mogą reagować z niektórymi lekami. Niektóre suplementy mogą również nasilać depresję lub zmniejszać skuteczność leków.
Przede wszystkim warto również postawić na zdrową dietę, która ma w sobie wszystkie składniki odżywcze, odpowiednią ilość kalorii oraz witamin i błonnika. Należy dostarczać odpowiednią ilość makroskładników, takich jak białka, węglowodany i tłuszcze. Kwasy omega 3 są ważne dla rozwoju neurologicznego i zdrowia mózgu. Należy więc zadbać o ich odpowiednią ilość w diecie. Witamina B-12 i B-6 są niezbędne dla zdrowia mózgu. Kiedy poziom witaminy B jest niski, ryzyko wystąpienia depresji może być większe.
Tyle mówi się o suplementacji witaminą D3, gdyż jest ona ważna dla zdrowia mózgu, serca i kości. Osoby z depresją częściej mają niski poziom tej witaminy. Warto więc wystawiać naszą skórę na ekspozycję promieni słonecznych!
Uwaga! Jeśli dziecko wypowiada myśli na temat braku sensu życia, interesuje się umieraniem, twierdzi, że chciałby zasnąć i więcej się nie obudzić, szuka informacji na temat leków, trucizn, ujawnia choćby niewielkie zamiary popełnienia samobójstwa, to istnieje poważne ryzyko podjęcia przez nie próby samobójczej. W takiej sytuacji kontakt ze specjalistą powinien być natychmiastowy. Może się okazać, że konieczna będzie hospitalizacja dziecka.

Podsumowanie

Nie należy bagatelizować takich problemów. Warto udać się do specjalisty lub po prostu porozmawiać z bliskimi. Często jest to skuteczniejsze niż nam się wydaje. Poza tym, odpowiednia dieta, aktywność fizyczna czy dobry sen są w stanie zdziałać cuda. Każdy z nas ma problemy, czy to większe czy mniejsze, ale należy stawić im czoła i próbować je rozwiązywać. Wiem, że łatwo się mówi, ale lepiej działać szybciej, jeśli występują objawy depresji. Nie ma się czego wstydzić, gdyż jesteśmy tylko ludźmi.

Opracowała: psycholog Roksana Jankiewicz

——————————————————————————————————————–

Domowe Zasady Ekranowe

to zbiór reguł dotyczących sposobów korzystania z urządzeń ekranowych. Wspólnie stworzone z dziećmi, dobrze opracowane zasady używania nowych technologii pomagają zadbać o bezpieczeństwo online, uczą uważności oraz równowagi między aktywnościami online i offline.

Urządzenia ekranowe mają wpływ na funkcjonowanie organizmu młodego człowieka, jego rozwój oraz kontakty z innymi. Ważne jest, aby używanie nowych technologii służyło nam do rozwoju osobistego oraz wzmacniania wzajemnych relacji. Jeśli zależy nam na tym, aby dzieci korzystały z nich w sposób rozsądny, ułatwiający nabywanie ważnych umiejętności, możemy uporządkować korzystanie z urządzeń ekranowych
za pomocą zestawu reguł, które wyznaczą granice i ramy użytkowania sieci w domu.
Domowe Zasady Ekranowe mają dotyczyć wszystkich domowników. Dlatego istotne jest, aby w ich tworzeniu brali udział zarówno rodzice, jak i dzieci. Dzieci w dużej mierze uczą się poprzez naśladowanie zachowań dorosłych. Rodzice, świadomi swojej roli
w tym procesie, mogą swoim zachowaniem dawać przykład właściwego korzystania
z urządzeń ekranowych. Na nich też spoczywa odpowiedzialność za przestrzeganie ustalonych reguł.  

1. Czas z ekranem  

Korzystanie z urządzeń ekranowych wpływa na inne aktywności,
w tym na realizację obowiązków dnia codziennego.
W przypadku dzieci warto ustalić odpowiednie dla wieku limity czasowe. 

 
 Nie zaleca się udostępniania urządzeń ekranowych dzieciom do 2. roku życia, gdyż nie wspierają one rozwoju najważniejszych umiejętności. U dzieci w tym wieku kształtują się przede wszystkim mowa, sprawność motoryczna oraz relacje społeczne. Ich rozwijanie wiąże się z kontaktem z opiekunem, a także
z odpowiednią ilością ruchu oraz snu. Ekspozycja na silne bodźce wzrokowe
i słuchowe może powodować u dzieci pobudzenie i utrudniać koncentrację uwagi. 

 Dzieci w wieku od 2. do 5. roku życia, ograniczmy czas korzystania z nich
do godziny dziennie. Aktywność online małego dziecka wymaga obecności rodzica, który będzie czuwał nad tym, co dzieje się na ekranie. Warto zadbać
o to, aby miało ono dostęp do treści, które są dostosowane do jego wieku i mają wartość edukacyjną. Dobrze jest również wyznaczyć dni bez ekranów
(np. weekendy lub wybrany dzień w tygodniu). Okazuje się, że urządzenia ekranowe używane do kontaktu z ważnymi osobami wspierają rozwój relacji, dlatego nie ma przeciwskazań do przeprowadzania wspólnie z dzieckiem rozmów czy wideo-czatów z rodziną, krewnymi czy przyjaciółmi. Zwrócimy uwagę na to, aby kontakty przy użyciu urządzeń nie przeważały nad bezpośrednimi spotkaniami z bliskimi.  

 W przypadku dzieci starszych, od 6. do 12. roku życia, czas korzystania z urządzeń ekranowych może wynosić do 2 godzin dziennie. Nadal jednak ważne jest, aby
w tym czasie dziecku towarzyszył rodzic. Rozmowa o tym, co dzieje się na ekranie, może wspomagać rozumienie treści i wykonywanie zadań. Rodzic powinien też nadzorować treści online, z którymi ma kontakt dziecko. Dzieci w wieku szkolnym mogą samodzielnie wykorzystywać sieć do kontaktów z bliskimi i przyjaciółmi.  

 U nastolatków pojawia się duża potrzeba samodzielności, która wpływa na dążenie do bycia poza zasięgiem rodziców, również online. Przyjmuje się, że czas korzystania z urządzeń ekranowych, który nie wpływa na inne aktywności,
to około dwóch godzin dziennie. Dobrze jest nadal interesować się tym,
jak nastolatek spędza czas online. Warto zachęcać go do dzielenia się swoimi wątpliwościami z bliskimi oraz pokazywać, jak kreatywnie może korzystać
z nowych technologii.  

2. Różnorodność aktywności wspierających rozwój 

Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje zróżnicowanych aktywności, które wpływają na rozwój wielu ważnych umiejętności.
Organizując mu różne aktywności, pamiętajmy o kilku sprawach: 

 Bardzo ważna jest aktywność fizyczna, która wspiera także rozwój układu nerwowego. Przy tworzeniu Domowych Zasad Ekranowych warto zarezerwować odpowiedni czas na aktywność fizyczną dzieci w ciągu dnia.

 Dzieciństwo to czas, w którym najważniejszą rolę odgrywają relacje
z rodzicami/opiekunami. Bliska relacja z rodzicami jest w dodatku czynnikiem chroniącym przed różnymi zagrożeniami. Zaplanujmy wspólne aktywności, które będą wzmacniały i pogłębiały nasze więzi oraz stwarzały okazję do rozmów.

 Rozwijanie zainteresowań i pasji może pomóc dziecku lepiej zrozumieć otaczający świat, poznać swoje możliwości oraz wzmocnić poczucie wartości. Dlatego ważne jest, aby dzieci miały możliwość uczestnictwa w różnych zajęciach pozaszkolnych. 

 Zarówno młodsze, jak i starsze dzieci potrzebują wsparcia rodziców w planowaniu i organizacji aktywności bez ekranów.  

Przykładowe zasady dotyczące planowania aktywności wspierających rozwój oraz relacje:  

1. Dbamy o to, aby mieć przynajmniej godzinę aktywności fizycznej dziennie (dotyczy osób powyżej 2. roku życia).
2. Dążymy do równowagi w podziale na czas spędzany online i offline.
3. Wspólnie dbamy o różnorodność aktywności wspierających rozwój.

3. Odpoczynek i regeneracja  

Człowiek, aby zachować zdrowie i dobrze się rozwijać, potrzebuje odpowiedniej ilości i jakości odpoczynku. Dlatego bardzo ważny jest
SEN, który służy też regeneracji układu nerwowego.  

 Maluchy, do 2. roku życia, potrzebują około 11−17 godzin snu na dobę (wliczając drzemki), dzieci w wieku 2−5 lat – około 10−14 godzin, a te w wieku wczesnoszkolnym od 9 do 12 godzin. Nastolatki, aby odpowiednio zregenerować siły, potrzebują minimalnie 8−10 godzin snu.  

 Nie zaleca się korzystania z urządzeń ekranowych przynajmniej godzinę przed snem. Niebieskie światło płynące ze smartfonów, tabletów i komputerów
to informacja dla naszego mózgu, że trwa dzień i pora na aktywność. Zaburza
to wydzielanie melatoniny – hormonu, który jest nam potrzebny do zaśnięcia
i dobrego, regenerującego snu.

 W trosce o jakość snu zrezygnujmy z ładowania urządzeń ekranowych w sypialni, szczególnie jeśli rodzice dzielą ją z dziećmi. Alerty dźwiękowe czy wibracje mogą zakłócać sen lub nas budzić. Jeśli telefon pełni funkcję budzika, możemy wspólnie poszukać innego atrakcyjnego urządzenia, które go zastąpi.  

Przykładowe zasady dotyczące organizacji odpoczynku:  

1. Dbamy o odpowiednią ilość snu.
2. Nie korzystamy z urządzeń ekranowych przynajmniej godzinę przed snem.
3. Rezygnujemy z ładowania urządzeń ekranowych w sypialni oraz z wykorzystywania ich w funkcji budzika.
4. Ustalamy miejsce w domu, w którym wszyscy domownicy ładują swoje telefony.

Przestrzeń dla rodziny  

W życiu codziennym dobrze jest zadbać o rodzinne strefy bez ekranów, w których urządzenia nie będą utrudniały wzajemnych relacji.  

 Korzystanie z urządzeń ekranowych podczas posiłków może osłabiać więzi rodzinne oraz prowadzić do niezdrowych nawyków żywieniowych. Używanie urządzeń mobilnych podczas opiekowania się dzieckiem zmniejsza możliwość kontaktu z nim, gdyż uwaga dorosłego skupiona jest na ekranie. Badania potwierdzają również szkodliwość działania ekranu w tle, kiedy np. telewizor jest włączony w pomieszczeniu, w którym przebywamy. Włączony telewizor zakłóca trwałą zabawę u dzieci 12- i 24- miesięcznych oraz utrudnia kontakt z rodzicem.  

 Ustalając Domowe Zasady Ekranowe, warto określić, kiedy wypada wspólny czas z rodziną, gdy wszyscy jej członkowie są razem i nie korzystają z urządzeń elektronicznych. Wspólny czas można wypełnić rozmową lub innymi, atrakcyjnymi dla wszystkich aktywnościami.  

 Możemy umówić się również na wyłączenie lub wyciszenie powiadomień w aplikacjach, z których korzystają członkowie rodziny. Pojawiające się sygnały dźwiękowe rozpraszają uwagę i utrudniają koncentrację.  

Przykładowe zasady związane z tworzeniem przestrzeni dla relacji rodzinnych:  

1. Planujemy rodzinny czas bez ekranów.
2. Nie korzystamy z ekranów podczas spożywania posiłków.
3. Nie korzystamy z ekranów w czasie zabaw z dzieckiem.
4. W czasie spędzanym wspólnie wyłączamy powiadomienia w aplikacjach.

Aktywności bez ekranów  

Kiedy dobrze jest zrezygnować z ekranów? 

 Po przebudzeniu. Zasada ta może zapobiec nawykowi sięgania po urządzenia ekranowe  od początku dnia.  
 Przy przechodzeniu przez ulicę. Korzystanie ze smartfonów itp. podczas drogi
do szkoły czy pracy jest przyczyną wielu wypadków komunikacyjnych.  
 Podczas podróży samochodem (z wyjątkiem długich wypraw). Warto zadbać
o to, aby korzystanie z urządzeń ekranowych nie stało się jedynym sposobem na nudę.  
 Przy odrabianiu pracy domowej. Badania pokazują, że obecność telefonu wpływa negatywnie na zdolność koncentracji i utrudnia naukę.  
 W czasie spotkań ze znajomymi. To czas na rozmowę i inne formy spędzania wspólnego czasu.  

Przykładowe zasady dotyczące innych aktywności bez ekranów:  

1. Zaczynamy dzień bez telefonu.
2. Nie korzystamy z urządzeń ekranowych w czasie drogi do szkoły czy pracy.
3. Kierując samochodem nie obsługujemy urządzeń ekranowych.
4. Podczas odrabiania lekcji korzystamy z urządzeń ekranowych tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do rozwiązania zadań domowych.
5. Spotkania z przyjaciółmi staramy się spędzać bez ekranów.

Kontrola rodzicielska 

Towarzyszenie dziecku w aktywnościach online umożliwia ochronę przed zagrożeniami  i uczenie właściwych zachowań. Możemy skorzystać z aplikacji, które ograniczają dostęp do określonych treści i programów oraz pomagają zachować limity czasowe korzystania z urządzeń.
Warto pamiętać również o kontroli urządzeń, które działają w tle.
Jest to szczególnie ważne w przypadku maluchów do 2. roku życia.  
Udostępniając dzieciom urządzenie podłączone do Internetu, nie zapominajmy o odpowiedniej konfiguracji systemu, aby ograniczyć dostęp do szkodliwych treści oraz o instalacji i dostosowaniu oprogramowania wspomagającego kontrolę rodzicielską. Najważniejszą rolę odgrywa jednak edukacja na temat zagrożeń  w sieci, sposobów reagowania na nie oraz sięgania po odpowiednią pomoc i wsparcie w sytuacjach trudnych.  

Przykładowe zasady dotyczące kontroli rodzicielskiej:  

1. Z urządzeń ekranowych korzystamy razem.
2. Rozmawiamy o zagrożeniach online.
3. Dbamy o to, aby treści, do których dostęp ma dziecko, były dostosowane
   do jego wieku w tym gry komputerowe, portale skocznościowe.
4. Ustalamy wspólnie zakres korzystania z programów kontroli rodzicielskiej.

Edukacja i bezpieczeństwo online  

Wspierajmy te aktywności w sieci dziecka, które przyczyniają się do jego rozwoju osobistego i społecznego oraz rozwijania zainteresowań. Czuwajmy, aby dziecko korzystało tylko z treści, aplikacji czy gier, które są dostosowane do jego wieku.  

 Pamiętajmy, że na dorosłych spoczywa również obowiązek dbania o prywatność dziecka oraz jego wizerunek. Zastanówmy się, zanim opublikujemy zdjęcia dziecka oraz informacje na jego temat. Materiały umieszczone w sieci mogą
w niej pozostać przez wiele lat.  
 Udostępniając urządzenia ekranowe dzieciom w wieku 2−5 lat, dobrze jest rozmawiać z nimi na temat zasad bezpieczeństwa online, mimo iż rodzic nadal aktywnie towarzyszy im w tej aktywności. Rozmowy na ten temat pomagają kształtować pozytywne nawyki samodzielnego z nich korzystania.  
 Ważne jest, aby dzieci w wieku szkolnym, które samodzielnie używają urządzeń ekranowych, wiedziały, jak zadbać o swoje bezpieczeństwo online. Dobrze jest rozmawiać z nimi o zagrożeniach, prywatności oraz sposobach reagowania
w sytuacjach trudnych.  
 Rodzice mogą umówić się z nastolatkiem, by przestrzegał określonych zasad bezpieczeństwa online, związanych z zabezpieczeniem profilu, szacunkiem dla własności, prywatności swojej i innych, ochroną wizerunku oraz ograniczonym zaufaniem do kontaktów nawiązanych tą drogą.  

Przykładowe zasady dotyczące edukacji i bezpieczeństwa online:  

1. Rozważnie publikujemy informacje dotyczące wizerunku dziecka.
2. Nie publikujemy swoich danych w sieci.
3. Jeśli coś nas zaniepokoi online, rozmawiamy o tym z rodzicami.
4. Dbamy o ustawienia prywatności swojego profilu.
5. Nie udostępniamy nikomu haseł do kont i profili.

Źródło: https://www.domowezasadyekranowe.fdds.pl

Justyna Witkowska